کنترل کیفیت (Quality Control)

کنترل کیفیت چیست؟

بگذارید با یک تشبیه ساده فرایند کنترل کیفی را تعریف کنیم: کنترل کیفیت یا QC را می توان کاراگاهی دانست که نه تنها به دنبال عیوب در محصولات و خدمات یک کارخانه می گردد، بلکه به دنبال سر منشا و دلیل رخ دادن این عیوب نیز هست. کاراگاه کنترل کیفی باید روش ها و اقدامات جلوگیری از این عیوب را نیز ارائه دهد. وی در حقیقت در جستجوی کیفیت مناسب است. اما سوال این است: کیفیت چیست؟

کیفیت واژه ای نسبی است و در اینجا عبارت است از کارکرد محصول طبق تعهداتی که توسط تولیدکننده یا فروشنده به خریدار داده شده است. وظیفه‌ی اصلی کنترل کیفیت، اطمینان از کیفیت کالا یا خدمات و تطابق آن با معیارها و استانداردهای مربوطه عمدتا به‌ وسیله‌ی امتحان و آزمایش است. بدین ترتیب که اگر محصول با استانداردهای کیفی مطابقت نکند، معیوب حساب شده و از چرخه‌ی تولید و خدمات خارج می شود. کنترل کیفی یک جزء جدایی ناپذیر هر نوع تجارتی است و نیاز به استراتژی، اختصاص زمان و هزینه، و تعهد به کیفیت مطلوب دارد.

کنترل کیفی از کجا آغاز می شود؟

معمولا برای آغاز یک فرایند کنترل کیفی یا QC موثر، باید اول استانداردها و معیارهایی که مورد نظر هستند، تعیین شده و در گام بعد گستردگی و مقیاس کنترل کیفیت تعریف شود. پس از آن نیاز به داده های واقعی از واحدهایی است که تا به حال دچار خرابی شده اند. بعد اقدامات اصلاحی تعریف و اجرا می شوند.

لازم به ذکر است که فرایند QC یک فرایند موردی نیست، بلکه همواره و به طور پیوسته باید در حال انجام باشد تا مشکلات بلافاصله گزارش شوند و اطمینان حاصل شود که اقدامات اصلاحاتی به نتیجه مناسب رسیده اند.

می دانیم که هر تغییر در محصول ناشی از تغییر یا تغییرات خواسته یا ناخواسته در ماده‌ی خام، نیروی انسانی، دستگاه ها، روش ها، و فرایندهای تولید و بازرسی است. پس اگر بخواهیم به خوبی فرایند کیفیت را کنترل کنیم، باید به طور دائم و دقیق این تغییرات را بررسی و جمع آوری نماییم.

چرا کنترل کیفیت؟

اگر بخواهیم امتیازات کنترل کیفیت یا QC را برشمریم، به موارد مختلفی برخورد می کنیم که عبارتند از:

1. ایجاد تصویری مناسب از محصولات که در نهایت باعث بالا رفتن فروش می شود.
2. کمک به تولید کننده برای ثابت کردن وظایف کارگران
3. افزایش راندمان
4. استانداردسازی
5. بهبود شرایط کاری
6. پیش بینی ارزش و تعیین قیمت رقابتی از قبل
7. اطمینان از تطابق محصول با استانداردهای اجباری برای اقدامات بعدی

همچنین کنترل کیفی صحیح باعت کاهش هزینه ها می شود. گرچه تعیین هزینه دقیق این بخش اگر غیرممکن نباشد دشوار است. زیرا پارامترهای بسیاری در زمینه QC وجود دارند که با برآورد آنها باید به حد بهینه ای رسید. مهمترین این پارامترها عبارتند از:

1. نوع محصول، استفاده آن و خطرات مصرف آن
2. میزان آگاهی از کیفیت با توجه به اطلاعات موجود
3. نیاز به هزینه های اضافی برای اطمینان بیشتر

روش های کنترل کیفیت

کنترل کیفیت یا QC عمدتا به دو روش انجام می شود که روش رایج تر آن بازرسی است. روش بازرسی در سه مرحله انجام می‌شود:

1. بازرسی محصول: در انتهای فرایند تولید و زمانی صورت می گیرد که محصول به حالت نهایی خود در آمده است.
2. بازرسی فرایند: جهت اطمینان از کیفیت مواد خام و دستگاه ها و تجهیزات در حین فرایند انجام می شود.
3. تحلیل بازرسی: این مرحله دور اندیشانه تر است و تحلیلی است بر بازرسی های انجام شده برای یافتن نقاط دقیق مشکل در فرایند.

روش دوم QC که پیشرفته تر است روش آماری است. در این روش، از نمونه گیری، احتمالات و دیگر نقطه نظرهای آماری استفاده می شود. این روش به خصوص در صنایع با فرایندهای پیوسته و مقیاس انبوه استفاده می شود. در این روش کنترل کیفیت یا QC ابتدا بر اساس خواص مشخصی نمونه برداری شده و بعد از آن موارد زیر انجام می شود:

1. تحلیل نمونه ها با تعیین جمعیت آماری و انتخاب روش نمونه گیری به نحوی که نمونه شاهد کل جمعیت آماری باشد.
2. چارت‌های کنترل برای پیش بینی با استفاده از نتایج تحلیل نمونه ها.
3. نهایتا اقدامات اصلاحی با استفاده از چارت های کنترل که نقاط انحراف و دلایل آن را به وضوع پیدا کرده و اقدامات لازم را تعریف می کند.

7 ابزار اولیه برای سنجش کیفیت وجود دارد:

برای تضمین کیفیت هفت ابزار اولیه وجود دارد. یک یا چند ابزار از این ها برای تحلیل کامل محصول استفاده می شوند. دانستن اینکه کدام روش و چگونه استفاده شود برای کنترل کیفیت الزامیست. این هفت ابزار عبارتند از:

1. چک لیست ها (Checklists): جهت اطمینان از برآوردن تمامی موارد مورد نیاز برای بررسی کنترل کیفیت
2. نمودار استخوان ماهی (Fishbone): جهت تعیین دلیل یک عیب خاص، چه در ماده، دستگاه، روش، و چه در نیروی انسانی
3. چارت کنترل (Control Chart): بررسی تغییرات فرایند در طول زمان با استفاده از کنترل‌گرها.
4. طبقه بندی (Stratification): با این روش، به جای کلی نگری، اطلاعات طوری جداسازی می شوند که الگوها و زمینه های معیوب خاص قابل تشخیص باشند.
5. چارت پارتو (Pareto Chart): یک چارت میله ای است برای تحلیل بصری مسائل و دلایل برای تمرکز روی مسائل بزرگتر
6. هیستوگرام (Histogram): نمودار رایج میله ای است برای نمایش اینکه عیوب چند گاه یک بار رخ می دهند.
7. جدول پراکندگی (Scatter Diagram): ترسیم داده ها در یک مختصات دو محوره که روابط بین متغیرها را نشان می دهد.

آزمایش های تضمین کیفیت

در مهندسی مواد دو دسته آزمایش برای کنترل کیفی محصول وجود دارد. آزمایش‌های مخرب، که آزمایش‌هایی هستند که بر اثر آن‌ها به نمونه آسیب وارد می شود. از جمله این آزمایش ها می توان به آزمایش کشش، ضربه، و غیره اشاره نمود.

9

دقیــقه مطالعه

آشنایی با تست ضربه

مقدمه ای بر تست ضربه مقدمه پیش از این در مقاله آزمون های مخرب به صورت مختصر به م…

دسته‌ی دوم آزمایش‌های غیر مخرب هستند که بر اثر انجام آنها صدمه ای به قطعه وارد نمی شود. این دسته از آزمایش‌ها به دلیل آسیب کمتر به چرخه‌ی تولید و راندمان محصول امروزه در بسیاری از صنایع مربوط به مهندسی مواد به ویژه جوشکاری ترجیح داده می شوند. اهمیت این آزمایش‌ها تا حدی است که جلد ۱۷ هندبوک ASM به ارزیابی های غیر مخرب و کنترل کیفیت پرداخته است. همچنین توصیه می شود جهت اطلاع بیشتر از ارزیابی های غیر مخرب به کتاب «ارزیابی غیر مخرب، تئوری، تکنیک و کاربردها» نوشته‌ی پیتر شال مراجعه نمایید.

به دنبال آنچه گفتیم، یکی از زمینه های به روز مهندسی متالورژی که از آزمایش‌های غیر مخرب بهره‌ی فراوانی می برد، جوشکاری و بازرسی جوش است. به عنوان مثالی از آزمایش‌های غیر مخرب می توان به آزمایش فراصوتی اشاره کرد که به خصوص در جوشکاری بسیار دقیق عیوب داخلی را بدون آسیب رساندن به جوش نمایش می دهد.

9

دقیــقه مطالعه

مقدمه ای بر بازرسی جوش

اتصالات جوش داده شده در یک اسکلت یا سازه (نظیر پل ، مخازن تحت فشار و …) باید ق…

یک کارشناس QC باید چه کارهایی انجام دهد؟

یک کارشناس یا بازرس تضمین کیفیت وظیفه دارد برنامه ها و دستورالعمل های بازرسی کنترل کیفیت را تعیین کند، برنامه های کاربردی نمونه گیری را طرح ریزی کند، مسائل را تحلیل و مشکل گشایی کند، فرایند را آماده نماید، بازرس را آموزش دهد و بازدید انجام دهد. نهایتا وظیفه‌ی یک کارشناس کنترل کیفی کمک به کاهش ضایعات، بهبود تولید در خط تولید، و اطمینان از رسیدن محصولات مناسب به دست مشتریان است.

یک کارشناس QC ممکن است روزانه با چک لیست ها و استانداردها و محصولات آزمایش و تطابق و سندبندی نتایج آزمایش و توصیه برای بهبود کار سر و کار داشته باشد. وی علاوه بر محصول، نحوه‌ی تولید، انبار و حمل و نقل آن را نظارت می کند. وظایف معمول بازرسان کنترل کیفیت عبارتند از:

• مطالعه برنامه کاری و لیست مشخصات
• نظارت بر عملیات برای اطمینان از استانداردهای تولید
• توصیه ی تنظیماتی روی مجموعه یا فرایند تولید
• بازرسی، آزمایش و یا اندازه گیری مواد یا محصولات
• رد یا قبول محصولات
• در میان گذاشتن نتایج بازرسی با مسئول محصول مربوطه
• بازرسی و گزارش اطلاعات آزمایش

تحصیلات کارشناس کنترل کیفیت

حداقل تحصیلات یک کارشناس کنترل کیفیت یا QC مدرک کارشناسی در مهندسی است و باید مهارت‌های تحلیلی داشته در جزئیات و نظم دهی و ریاضی زبردست باشد. در بیشتر مواقع مهندسین QC دو سال کارشناسی ارشد را نیز باید تمام کنند. همچنین داوطلبانی که به عنوان قسمتی از مدرکشان کار آزمایشگاهی انجام داده اند ارجحیت دارند.

خصوصیات کارشناس کنترل کیفی

کارشناسان تضمین کیفیت، به ویژه بازرسان باید علاقه مند به ساخت باشند؛ یعنی باید کار با ماشین و ابزار و ساختن یا تعمیر کردن را به طور عملی را دوست داشته باشند. آن‌ها همچنین باید فکر کردن را دوست داشته باشند، یعنی به تحقیق و بررسی و افزایش فهم قوانین طبیعی علاقه نشان دهند. علاوه بر این باید تمرکز روی کار بر اساس اطلاعات و فرایندها را داشته باشند. به عبارت دیگر چیزها را با سیستم های منظم مرتب نگه دارند و به نظم بخشیدن علاقه داشته باشند. آن‌ها باید در کار تیمی خوب بوده و مهارت های حل مسئله داشته باشند.

کارشناسان و بازرسان کنترل کیفیت باید چابک باشند و مهارت ریاضی و مکانیک بالایی داشته باشند. آنها باید از نظر فیزیکی خوش بنیه و قدرتمند باشند، زیرا ممکن است مجبور باشند بسته به تعریف وظایفشان ساعت ها سرپا بایستند و اشیای سنگین بلند کنند.

امروز شغل های در زمینه کنترل و بازرسی کیفی طرفداران بسیاری در سراسر دنیا دارد و اگر چه با توجه به روند خودکار کردن و اتوماسیون روز افزون ابزار ها و دستگاه ها از جمله دستگاه های کنترل کیفیت، برخی آینده‌ی این شغل را در ابهام می بینند، برخی دیگر اعتقاد دارند فرایند پیشروی تکنولوژی کارشناسان بخش کیفی را بیکار نمی کند، بلکه نوع کار آنها را عوض خواهد کرد. پس یک کارشناس بازرسی کیفی باید همواره آماده‌ی کسب دانش های بیشتر و قدرت های متفاوت باشد تا بتواند خود را با روند روز افزون رشد تکنولوژی مطابقت دهد.

کنترل کیفیت (QC) در مهندسی مواد

مسلما یکی از اهداف اصلی انجام بازرسی کیفی یا QC در جوشکاری کشف عیوب در نمونه است. در وبگاه زیر می توانید انواع عیوب فولاد را در جوشکاری پیدا کنید. گرچه این سایت به جوشکاری بسنده نمی کند و کلیه ی عیوب قطعات فولادی را بررسی می نماید:

http://www.steeldata.info/macro/demo/html/welding.html

فرض کنید بازرس کنترل کیفیت هستید و شرکت شما سیم های کشش سرد فولاد ۱٫۷۷۰۷ تولید می کند. زمان سرکشی شما با این منظره در سیم مذکور مواجه خواهید شد:

در نگاه اول می فهمید که قطعه معیوب است. ولی داستان به همین‌ جا ختم نمی شود. منشا این عیب چیست؟ چه چیزی تغییر کرده که این چنین روی قطعه اثر گذاشته است؟

خوب یک قدم درست بررسی مشخصات عیب است. با بررسی ترک های گوناگون می توان فهمید که ترک تنشی معمولا در جهت طولی رخ می دهد و می تواند به مرکز نیز برسد. معمولا چند صدم میلیمتر عمق دارد و اگر خیلی عمیق باشد باز است. با داشتن قسمتی از داده ها می توان تنش را دلیلی برای این اتفاق حدس زد؛ به شرطی که پس از آزمایش‌های طرح شده خصوصیات فوق در نمونه دیده شود. علاوه بر آن مطابقت با منابع و هندبوک ها بسیار اهمیت دارد.

پس آیا در یکی از مراحل فرایند عیوب کوچک در نمونه به وجود آمده یا نمونه از مراحل قبل با خود عیوب کوچک تر غیر قابل مشاهده ای آورده که دردسر ساز شده است؟

خوب، کاراگاه بازرسی کیفی راه جالبی تا یافتن دلیل واقعی این مشکل دارد. از جمله بررسی شرایط نمونه در ابتدای مرحله‌ی تولید، تغییرات ایجاد شده در زمان تولید و شرایط بعد از تولید.

جمع بندی

در این مقاله سعی کردیم تا مفاهیم کیفیت و کنترل کیفی را برای شما تشریح کنیم. کنترل کیفیت فرایندی است که محدود به پس از تولید محصول نمی شود، بلکه باید در تمامی مراحل تولید به طور پیوسته انجام شود تا خطاهای ایجاد شده و منشا آن ها گزارش شوند. یک بازرس کنترل کیفی باید دانش مناسبی از استانداردها، آزمایش ها، گزارش دهی، کار گروهی و بسیاری از مهارت های دیگر داشته باشد تا بتواند در شرایط مختلف، درک مناسبی را از مشکل و راه حل آن ارائه دهد. شرکت در دوره های مرتبط و کسب تجربه می تواند راهنمای خوبی برای تمامی کسانی باشد که قصد فعالیت در این تخصص را دارند.

منابع

www.bizfluent.com
www.truity.com
www.whatis.techtarget.com
www.intouch-quality.com
www.work.chron.com
www.yourarticlelibrary.com
www.work.chron.com
www.mypmllc.com
www.study.com